فیزیوتراپی ام اس

بیماری ام اس یا مولتیپل اسکلروزیس سلسله اعصاب مرکزی را در قسمت‌های مختلف درگیر نموده و باعث ایجاد مشکلات گوناگونی در افراد می‌شود. در این مقاله به روش‌های درمانی مختلف و بیان اهداف و مزیت‌های فیزیوتراپی ام اس می‌پردازیم.

همچنین ورزش مناسب برای بیماران ام اس را معرفی نموده و تغذیه ام اسی ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) چیست؟

مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) یک بیماری مزمن دستگاه اعصاب مرکزی (یعنی مغز و نخاع) می‌باشد، که باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن به خود بدن با علت ناشناخته حمله کند. بیماری ام اس سلسله اعصاب مرکزی (مغز و نخاع) را در قسمت‌های مختلف درگیر می‌کند. به نحوی که میلین پوشش رشته‌های عصبی، مورد حمله گلبول‌های سفید بدن فرد قرار می‌گیرد.

البته تحقیقات جدید، حمله گلبول‌های سفید به رشته‌های اکسونی را نیز نشان داده است. طبق آمارها در دنیا از جمله ایران بیماری MS در حال افزایش است، به نحوی که هم اکنون سی هزار بیمار مبتلا به MS در ایران وجود دارد.

مبتلایان به بیماری ام اس همواره ترس از فعالیت دارند. عدم تعادل در حین راه رفتن، لرزش، ناپایداری در راه رفتن، سرگیجه، حرکات ناگهانی اندامها، عدم هماهنگی بدن و ضعف از جمله عوملی است که مبتلایان به بیماری ام اس را از حضور در عرصه‌های اجتماع باز می‌دارد. تحقیق حاضر نشان داده است که تمرین، مسافت راه رفتن و قدرت بیماران ام اس را افزایش می‌دهد.

بخشی از این تحقیق در زیر آمده است:

مبتلایان به بیماری ام اس می‌توانند دچار یک مشکل حسی ساده تا فلج هر چهار اندام شوند. بیماری ام اس اغلب منجر به حساس و زود رنج شدن، افسردگی و کاهش اعتماد به نفس مبتلایان می‌شود.

آن ها بدلیل وجود مشکلاتی نظیر اختلال کنترل اسفنکتری و یا ناتوانی در راه رفتن برای اجتناب از جلب توجه دیگران تمایل کمتری برای حضور در جامعه نشان می‌دهند. خستگی یکی از معمول‌ترین علائم مولتیپل اسکلروزیس است که در نهایت روی دو سوم بیماران اثر می گذارد. به علاوه نزدیک نیمی از بیماران گزارش داده‌اند که خستگی ناشی از ام اس به عنوان بیشترین خصیصه ناتوان کننده بیماری است.

فیزیوتراپی ام اس با ارائه برنامه منظم و هدفمند و تسریع روند بهبودی به بیماران کمک می‌کند تا بتوانند فعالیت‌های روزمره خود را انجام دهند و به زندگی عادی بازگردند.

انواع بیماری ام اس (ms) چیست؟

انواع بیماری ام اس شامل پنج نوع زیر است:

1. نوع عود کننده ـ فروکش کننده
2. نوع پیشرونده ـ اولیه
3. نوع پیشرونده ـ ثانویه
4. نوع پیشرونده ـ عود کننده
5. ام اس خوش خیم

از شایعترین انواع بیماری ام اس، نوع عود کننده – فروکش کننده است که حدود ۷۵ درصد بیماران در ابتدای شروع بیماری‌شان در این نوع قرار می‌گیرند. در این نوع ام اس، بیمار به طور ناگهانی دچار حملاتی می‌شود که یک یا چند قسمت از بدنش را درگیر می‌سازد.

سپس بیمار به طور کامل یا این که تا حدود زیادی بهبود می‌یابد و بیماری تا حمله بعدی که اتفاق بیفتد پیشرفت نمی‌کند. حمله بعدی می‌تواند خیلی زود و یا این که سالها بعد اتفاق بیفتد.

علائم ام اس خوش خیم

در ام اس خوش خیم اگر چه علائم عمومی بیماری نظیر خستگی بدنی و ضعف حافظه را به صورت خفیف شاهدیم، ولی پس از سالها باز هم احتمال حمله مجدد وجود دارد. در ام اس خوش خیم حملات با فاصله اتفاق می افتند و ممکن است از بین بروند.

در RRMS طی هر حمله بیمار وضعیت وخیم‌تری را تجربه می‌کند‌. در SPMS حملات مانند RRMS بوده ولی ادامه دار نیستند و پس از چند حمله فقط شاهد سیر صعودی علائم هستیم. طیPPMS بیماری بدون حمله بوده و روند صعودی به صورت دائمی در بیمار تظاهر می‌کند.

چند درصد بیماران ام اس فلج می‌شوند؟

یکی از موضوعاتی که ذهن بیماران ام اس و خانواده آنها را درگیر می‌کند این است که آیا پس از ابتلا به ام اس فرد فلج می‌شود؟ باید بدانیم که حدود دو سوم افراد درگیر با ام اس، توانایی راه رفتن خود را حفظ میکنند؛ اگر چه ممکن است این راه رفتن منوط بر استفاده از واکر یا عصا باشد.

راههای درمان ام اس چیست؟

در حال حاضر MS درمان قطعی ندارد و اکثر داروهای مصرفی در MS برای محدود کردن بیماری استفاده می‌شوند (نظیر اینترفرون). بیماری MS با شکل‌های مختلف و با علائم متفاوت در افراد ظاهر می‌شود، بنابراین درمان‌های متفاوت مورد نیاز بوده که توسط پزشک تشخیص داده می‌شود.

تحقیقات به طور مطلق رژیم غذایی خاصی برای بیماران مبتلا به MS مشخص نکرده‌اند، اما تحقیقات استفاده از چربی‌های غیراشباع نظیر قرص روغن ماهی، روغن زیتون، امگا ۳ و امگا ۶ را مفید دانسته اند.

گرما به عنوان عامل ایجاد بیماری عنوان نشده است، اما در بدتر شدن بیماری موثر است. به نحوی که قرار گرفتن در هوای گرم و یا مکان‌هایی نظیر سونا برای این بیماران ممنوعیت دارد. برخی از ورزش‌های سبک نظیر آیروبیک یا یوگا که باعث کاهش در سفتی عضلات و در نتیجه آرامش روحی می‌شوند در این بیماران توصیه می‌شود. اما تحقیقات جامعی در این راستا صورت نگرفته است.

درمان های مکمل

بسیاری از بیماران به فیزیوتراپی، کار درمانی، گفتار درمانی و مشاوره روانپزشکی نیاز دارند. این انواع درمانها را همگی به عنوان درمان‌های مکمل نام می‌برند، زیرا باعث تکمیل و یا تقویت درمانهای دارویی می‌گردند.

از فیزیوتراپی برای بدست آوردن عملکرد اولیه عضلات استفاده می‌شود تا عضلات بتوانند دوباره مثل قبل از حمله، عمل خود را انجام دهند. انجام بعضی از تمرینات ورزشی و اغلب استفاده از تحریک الکتریکی برای افزایش قدرت و توانائی حرکات در این موارد توصیه می‌گردد.

پیشگیری از ام اس با ورزش و سبک زندگی سالم

دانشمندان هنوز علت خاص ابتلا به ام اس را نیافته‌اند؛ با این حال بهترین اقدام برای پیشگیری، پیگیری سبک زندگی سالم است. انجام حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت جسمی متوسط در هر هفته (۳۰ دقیقه در پنج روز از هفته)، رعایت رژیم غذایی سالم، خوابیدن به اندازه کافی و مدیریت استرس و فشار روانی روزانه، همگی از جنبه‌های یک سبک زندگی سالم به شمار می‌روند. تشخیص زود هنگام و درمان مناسب بیماری ام اس، زندگی پویا و موفقیت‌آمیزتری را به ارمغان خواهد آورد.

بیماری ام اس را به رغم ناشناخته بودن علتش می‌توان کنترل کرد، و تا حدی از عوارض این بیماری کاست. برای اینکه بهترین نتایج را از روند درمان داشته باشید، باید درمان را در زمان مناسب شروع کنید، برای این منظور با مشاهده اولین علایم و نشانه‌های ام اس، به پزشک مراجعه کنید تا در صروت تشخیص این بیماری، درمان شما را شروع کند.

متحرک ماندن با وجود ام اس

اکثریت افراد دچار ام اس می‌توانند به راه رفتن ادامه دهند، گرچه ممکن است نیاز به وسائل کمکی داشته باشند. کفش‌های ارتوتیک یا بریس‌های ساق پا می‌تواند به افزایش پایداری فرد هنگام راه رفتن کمک کنند.

اگر یک پای‌تان قوی‌تر از پای دیگر است، استفاده از عصا می‌تواند به این افراد کمک کند. افرادی که دچار ضعف شدید در پاهای‌شان هستند ممکن است نیاز به استفاده از واکر داشته باشند و برای افرادی که توانایی حفظ تعادل ندارند یا زود خسته می‌شوند، استفاده از صندلی چرخدار یا اسکوتر گزینه خوبی است.

درمان ام اس با فیزیوتراپی و ورزش

فیزیوتراپی کمک می‌کند تا عضلات تقویت شده قدرتمند شوند. همچنین فیزیوتراپی به وانهادگی (relaxation) کمک می‌نماید که منجر به افزایش حرکات مفاصل و تقویت گردش خون می‌گردد. فیزیوتراپ می‌تواند تمرین‌های هوازی را برای شما برنامه‌ریزی نماید.

ورزش می‌تواند سفتی، خستگی و سایر علائم ام اس را بهبود بخشد. اما ورزش کردن بیش از حد ممکن است وضعیت را بدتر کند. بهتر است به آهستگی ورزش کردن را شروع کنید. ابتدا با ۱۰ دقیقه ورزش شروع کنید و بعد به تدریج مدت هر وعده ورزش‌تان را افزایش دهید.

باتوجه به اینکه بیماران ام اس دچار کم تحرکی و بیماری‌های ناشی از آن می‌باشند، تقویت عضلات و تمرینات قدرتی می‌تواند از آتروفی عضلانی جلوگیری نماید و اثرات مثبتی بر روی ضعف حرکتی آنان داشته باشد و حتی باعث کاهش اسپاستیسیتی گردد.

از جمله دیگر مشکلات این بیماران می‌توان از علائمی همچون عدم تعادل در حین راه رفتن، لرزش، ناپایداری در راه رفتن، سرگیجه، حرکات ناگهانی اندامها، عدم هماهنگی بدن و ضعف را نام برد. چون اکثر این بیماران جوان و در سنین فعالیت می‌باشند، ارائه آموزش‌های مناسب در زمینه ورزش در افزایش سطح توانمندی جسمانی آنان موثر است.

برای بسیاری ورزش به معنی تحت فشار قرار دادن بدن تا حد درد تعریف شده است که تعریف نادرستی است، چرا که ثابت شده است که اگر فرد مبتلا به ام اس تا حد ایجاد درد ورزش کند خستگی و ضعف در آنها افزایش می یابد، برخی بیماران MS با توجه به این دیدگاه، از پرداختن به ورزش خودداری می کنند.

تمرین ورزشی شدید دمای داخلی بدن را افزایش می‌دهد. از آنجا که میلین در حالت طبیعی اعصاب را احاطه و از آنها در برابر اثرات افزایش دما محافظت می‌کند، به دلیل از دست رفتن میلین در بیماران MS هنگام افزایش دمای داخلی بدن میزان برقراری اتصال کوتاه سلول‌های عصبی را در دستگاه عصبی مرکزی افزایش می‌دهد، که نتیجه آن تشدید علائم و گاه ظهور علائم جدید است.

فیزیوتراپی بیماران دچار ام اس بر بازگشت آنان به نقش‌های اجرایی در خانه، محل کار و جامعه متمرکز می‌شود. متخصص فیزیوتراپی بیمار را در نخستین مراجعه کاملاً معاینه می‌کند تا ناحیه‌های قدرت و ضعف را تعیین کند و سپس بر مبنای نتایج به دست آمده، شرایط بیمار و اهداف درمان بیماری MS برنامه تمرینی خاصی را به منظور انجام در کلینیک و خانه تهیه می‌کند.

بر اساس نتایج مطالعات پژوهشی، بیماران در مراحل اولیه ‌ام اس با بروز تغییراتی در توانایی راه رفتن، حفظ تعادل و تنفس روبه‌رو می‌شوند. این نشانه‌های اولیه، در صورت نادیده گرفته شدن، به ناتوانی بیشتر منجر می‌شوند.

زمانی که تشخیص ام اس تأیید می‌شود، بهترین گزینه این است که فیزیوتراپی بی‌درنگ شروع شود تا بیمار را در مبارزه با چالش‌های ملایم یاری کند و سرعت پیشرفت علایم و نشانه‌های بیماری را کاهش دهد. در ادامه روش‌های فیزیوتراپی که برای این منظور بکار برده می‌شود، ذکر شده است.

شواهد اینگونه نشان می‌دهند که برخی زمینه‌های فیزیوتراپی مانند تمرین‌های قدرتی و تمرین‌های هوازی منجر به افزایش توانایی در راه رفتن، ایستادن و در واقع کاهش خستگی و بی‌رمقی می‌شوند.

اما این واقعیت نیز وجود دارد که بیماران ام اس تفاوت زیادی با هم داشته و از نظر زمان ابتلا و شدت پیشرفت بیماری نیز با هم متفاوت هستند. چنین امری دلالت بر این مهم دارد که یک تمرین خاص را نمی‌توان برای همه توصیه نمود، چون ممکن است برای برخی مفید نباشد.

بنابراین مهم است که انجام تمرینها زیر نظر یک فیزیوتراپ و با مشارکت سایر مراقبین بهداشت صورت گیرد تا هر کسی متناسب با وضعیتی که دارد به انجام تمرین‌ها پرداخته و در طول زمان به وضعیت جسمی بهتری دست یابد.

برای دستیابی به هدف فوق و دستیابی به بهترین روش تاثیر گذار روی سلامتی شخص، تبادل اطلاعات و مشورت و همکاری صریح لازم است.

رویکرد درمانی خاص با توجه به منابع موجود بین درمانگرها، تجربه درمانگر، رجحان شخصی درمانگر و بیمار، متفاوت است. درمان به اشکال مختلف می‌تواند پیشنهاد شود، چه برای بیماران بستری چه برای بیماران سرپایی و چه تمرینهای جمعی.

چنین انعطاف‌پذیریی بسیار ضروری است زیرا هر بیمار خاص و یکه است (کمتر دو بیمار کاملا مشابه وجود دارند) و نیازهایشان نیز همواره در حال تغییر می‌باشد.

بر اساس مجموعه تحقیقات و شواهد علمی به مرور جمع شده، فیزیوتراپی می‌تواند برای بیماران ام اس مفید باشد. همچنین فیزیوتراپی بعنوان جزیی از یک رویکرد کلی برای کمک در کنترل علائم ام اس مانند بی رمقی (fatigue) پیشنهاد شده است.

اگر چه فیزیوتراپی دامنه‌های وسیع و رویکردهای بسیاری داشته و ما تنها در شروع بررسی این نکته هستیم که کدام دامنه و رویکرد برای بیماران ام اس بهترین است.

فیزیوتراپیست نقش بسزایی در تشخیص و درمان ام اس خواهد داشت.

چند توصیه کلی پیرامون درمان ام اس با فیزیوتراپی

انجام فیزیوتراپی بایستی بصورت پیوسته و بلند مدت باشد تا بهترین نتیجه را برای بیمار در بر داشته باشد، در غیر این صورت نتیجه مورد نظر حاصل نخواهد شد. خود درمانی مداوم و موثر بخشی حیاتی در رویکرد به فیزیوتراپی جهت به حداقل رساندن علائم بیماری محسوب می‌شود. علائمی مانند گرفتگی عضله‌ها، بی‌رمقی، ضعف و درد.

چنین امری مستلزم درک ماهیت علائم بیماری و منطقی است که در رویکرد مدیریتی ما وجود دارد تا توانایی به کار بردن رهیافت و شیوه‌های مناسب را داشته باشیم. چنین دانشی نه تنها شخص را قادر به کنترل بهتر علائم بیماریش می‌کند، بلکه باعث می‌گردد تا او شناخت کافی از توانایی خودش بدست آورد. آموزش، نقش کلیدی در فیزیوتراپی دارد.