با انواع دارو‌های شیمی درمانی آشنا شوید

انواع دارو‌های شیمی درمانی از روش‌های مختلفی از جمله تخریب DNA سلول‌های سرطانی، مختل کردن روند تقسیم سلول‌های مخرب و قطع اکسیژن و غذا‌رسانی به آن‌ها جلوی پیشرفت سرطان را می‌گیرند. شیمی درمانی با عوارضی مثل خستگی، ریزش مو، مشکلات گوارشی و کم خونی همراه است. اگر از این روش در مراحل اولیه سرطان استفاده شود، شانس موفقیت بسیار بالا خواهد بود.

انواع دارو‌های شیمی درمانی کدامند؟

شنیدن اسم شیمی درمانی مساوی است با تداعی بیماری سرطان در ذهن. سرطان به عنوان دومین عامل مرگ و میر در جهان، زندگی افراد زیادی را تحت تأثیر قرار داده است. شیمی درمانی روشی قدرتمند برای مبارزه با سلول‌های سرطانی است که در آن از دارو‌های مخصوصی استفاده می‌شود. انواع دارو‌های شیمی درمانی شامل موارد زیر می‌شوند:

دارو‌های آلکیله‌کننده

عوامل آلکیله‌کننده با چسبیدن به DNA سلول‌های سرطانی جلوی رشد و تکثیرشان را می‌گیرند. از این داروها برای درمان سرطان تخمدان، سینه، لنفوم و ریه استفاده می‌شود. نکته مهم اینجاست که دارو‌های آلکیله‌کننده باعث تخریب DNA سلول‌های مغز استخوان که وظیفه تولید سلول‌های خونی دارند هم می‌شوند. برای همین در موارد نادر چند سال بعد فرد به سرطان خون مبتلا می‌شود. این مسأله اهمیت تجویز دوز مناسب دارو را دو چندان می‌کند.

برخی از انواع دارو‌های آلکیله‌کننده شامل آلترتامین، بوسولفان، بنداموستین و سیکلوفسفامید می‌شوند.

دارو‌های آنتی متابولیت

یکی دیگر از انواع دارو‌های شیمی درمانی آنتی متابولیت‌ها هستند. این دارو‌ها در روند ساخت DNA اختلال ایجاد می‌کنند و اجازه نمی‌دهند سلول سرطانی خودش را کپی کند. از آنتی متابولیت‌ها برای درمان انواع سرطان مثل سرطان خون، سینه، روده و غیره استفاده می‌شود.

برخی از انواع دارو‌های آنتی متابولیت عبارتند از: متوترکسات، کاپسیتابین، کلادریبین و سیتارابین.

بیشتر بخوانید: تفاوت پرتودرمانی و شیمی درمانی

آنتی بیوتیک‌های ضد تومور

این دارو‌ها با آنتی بیوتیک‌های معمولی فرق دارند. آنتی بیوتیک‌های ضد تومور DNA سلول‌های سرطانی را هدف می‌گیرند و با تغییر آن از رشد و تکثیر سرطان جلوگیری می‌کنند. دانوروبیسین، دوکسوروبیسین، بلئومایسین و می‌تومایسین-سی از جمله این دارو‌ها هستند.

مهارکننده‌های توپوایزومراز

مهارکننده‌های توپوایزومراز (آلکالوئید‌های گیاهی) در عملکرد آنزیمی به نام توپوایزومراز اختلال ایجاد می‌کنند. این آنزیم برای تکثیر و رشد سلول‌های سرطانی لازم است و وقتی کارش مختل شود تومور هم نمی‌تواند رشد کند و بزرگ شود. از این دارو‌ها برای درمان سرطان‌های دستگاه گوارش، ریه، تخمدان و یا روده بزرگ استفاده می‌شود. دارو‌هایی مثل ایرینوتکان، توپوتکان، اتوپوساید و می‌توکسانترون در این دسته از انواع دارو‌های شیمی درمانی قرار دارد.

دارو‌های مهارکننده میتوز

مهارکننده‌های میتوز یا همان دارو‌های می‌توتیک جلوی تقسیم سلول‌های سرطانی (میتوز) را می‌گیرند. دارو‌هایی مثل کابازیتاکسل، دوستاکسل، وین بلاستین و وین کریستین در این دسته قرار دارند. از این نوع دارو‌ها برای درمان سرطان سینه، لنفوم، ریه و سرطان خون استفاده می‌شود.

کورتیکواستروئید‌ها

دارو‌های استروئیدی همان هورمون‌های طبیعی بدن هستند که به صورت دارو ساخته می‌شوند. این دارو‌ها سیستم ایمنی را سرکوب می‌کنند و جلوی التهاب بدن را می‌گیرند. از کورتیکواستروئید‌هایی مثل پردنیزون، متیل پردنیزولون و دگزامتازون در کنار دارو‌های دیگر برای درمان سرطان سرطان خون، لنفوم و سرطان‌های دیگر استفاده می‌شود.

عملکرد دارو‌های شیمی درمانی به چه صورتی است؟

شیمی درمانی یک روش سیستمیک است؛ یعنی به جای یک نقطه، کل بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. انواع دارو‌های شیمی درمانی به صورت وریدی یا خوراکی مصرف می‌شوند. این دارو‌ها با ورود به جریان خون از طریق یکی از روش‌های زیر سلول‌های سرطانی را از بین می‌برند:

• با جلوگیری از رشد عروق خونی متصل به تومور، آن را از اکسیژن و مواد غذایی محروم می‌کنند تا از بین برود.
• با تخریب DNA سلول‌های سرطانی باعث خزان یاخته‌ای (خودکشی سلول‌ها) می‌شوند.
• ژن سلول سرطانی را هدف قرار می‌دهند و با حمله به آن اجازه تقسیم سلولی را نمی‌دهند.
• روند تقسیم سلولی را مختل می‌گیرند و اجازه رشد سلول‌های سرطانی را نمی‌دهند.

آیا دارو‌های شیمی درمانی عوارض جانبی ایجاد می‌کنند؟

بله. شیمی درمانی علاوه بر سلول‌های مخرب، سلول‌های سالم بدن را هم از بین می‌برد. برای همین روشی تهاجمی محسوب می‌شود. انواع دارو‌های شیمی درمانی عوارض خاص خودشان را دارند و پزشک با شما درباره این عوارض و نحوه کنترلشان صحبت می‌کند. رایج‌ترین عوارض شیمی درمانی عبارتند از:

• ضعف و خستگی
• درد عضلات
• سردرد
• ریزش مو
• تهوع و استفراغ
• بی اشتهایی
• زخم و خشکی دهان و گلو
• خشکی یا تغییر رنگ پوست
• کم خونی
• مشکلات گوارشی مثل اسهال یا یبوست
• کاهش تعداد پلاکت‌ها
• عدم تمرکز و مشکلات حافظه
• گزگز کردن دست و پا

بیشتر بخوانید: تغذیه در دوران شیمی درمانی

آیا سرطان با شیمی درمانی خوب می‌شود؟

خیلی‌ها با شنیدن اسم شیمی درمانی خودشان را می‌بازند و تصور می‌کنند همه چیز تمام شده است؛ ولی این طور نیست. شیمی درمانی روش پر قدرتی است و خیلی وقت‌ها، مخصوصا اگر سرطان در مراحل اولیه شناسایی شود با مصرف انواع دارو‌های شیمی درمانی یا با پرتودرمانی، سرطان با موفقیت درمان می‌شود. جواب اینکه سرطان با شیمی درمانی خوب می‌شود یا نه به عوامل مختلفی بستگی دارد. نوع سرطان، مرحله بیماری و پاسخ بدن بیمار به درمان در این قضیه نقش دارند.

بعضی از سرطان‌ها مثل سرطان سینه یا تخمدان یا سرطان‌هایی که تومورشان با جراحی برداشته شده‌اند واکنش خوبی به شیمی درمانی نشان می‌دهند و درصد موفقیتشان زیاد است. اما اگر سلول‌های سرطانی (از هر نوع که باشند) به نقاط دیگر سرایت و اصطلاحاً متاستاز کنند، معمولاً از شیمی درمانی برای کنترل و کند کردن روند پیشرفت استفاده می‌شود.

سوالات متداول انواع دارو‌های شیمی درمانی

نتیجه گیری

دارو‌های شیمی درمانی انواع مختلفی از دارو‌های آلکیله‌کننده گرفته تا آنتی بیوتیک‌های ضد تومور، آنتی متابولیت‌ها و مهار‌کننده‌های میتوز را شامل می‌شوند. هر کدام از این دارو‌ها با مکانیسم خاصی از تکثیر سلول‌های سرطانی جلوگیری می‌کنند. بسیار مهم است که سرطان در مراحل اولیه تشخیص داده شود تا شانس درمان بالا برود. در موارد پیشرفته، شیمی درمانی فقط می‌تواند سرعت رشد سرطان را پایین بیاورد.